Veel krantenlezers beginnen het dagelijks ritueel van het doornemen van hun portie kommer en kwel in de wereld met het bekijken van de spotprent. Die doet hen glimlachen, instemmend knikken of zelfs strijdvaardig worden – want in veel tekenaars zit een ironisch kunstenaar, maar ook een dominee, een kruisvaarder, een activist.

Spot is het wapen van de tekenaar, maar venijn tekent beter. Tegen misstanden kan men preken en spreken, maar leest en luistert de massa? Plaatjes kijken kan iedereen (vroeger kon men niet lezen, tegenwoordig kijkt men tv). Protestanten en katholieken bevochten elkaar in de tijd van de reformatie in van de zestiende eeuw met spotprenten, verspreid door marskramers die deze verboden overal brachten. In de achttiende eeuw streden Patriotten en Prinsgezinden met pamfletten en weekbladen. De keeshond – een klein keffertje, luidruchtig, parmantig en vechtlustig – werd het beeld van de Patriotten, de Kezen. Hun tegenpartij, de stadhouder, net als met priesters in de zestiende eeuw gebeurde, afgebeeld als een volgevroten dronken varken.

Groet uit Elandslaagte [Engelse soldaten beroven de gesneuvelden, onder meer van het Hollanderkorps]. Uitgave N.J. Boon, Amsterdam 1899. Vindplaatsen illustratie: Collectie Cardinaal: III.3.16.9 

Spotprenten en cartoons waren samen met foto’s van gesneuvelde soldaten en vrouwen in ‘concentratie’-kampen machtige wapens in de mediaoorlog die tijdens de Anglo-Boerenoorlog woedde. Een internationaal gezelschap van tekenaars produceerde vooral anti-Engelse spotprenten en cartoons. Zoals Braakensiek in De Amsterdammer, die het niet moe werd om John Bull belachelijk te maken. Naast bladen bleek nog een tamelijk nieuw product geknipt voor de spotprent tekenaar: de prentbriefkaart, ook ansichtkaart of postkaart  genoemd. De steendruk (lithografie) kon prachtige kaarten massaal produceren, en het moderne internationale poststelsel kon die relatief goedkoop vervoeren naar alle oorden. Drukkers en tekenaars vonden elkaar en produceerden reeksen van prentbriefkaarten, die bovendien de actuele politieke en militaire ontwikkelingen konden volgen. De Duitse bevolking was pro-Boer en anti-Engels (of was de volgorde andersom?), al wilden de keizer en kanselier de Boeren niet helpen. Een drukker in Leipzig bijvoorbeeld verspreidde een succesrijke reeks Gruss aus … ,  die daarom ook in het Frans uitkwam. 

De slag op de Modderrivier [28.11.1899, waar de Boeren de Engelsen versloegen] Uitgave Ludwig, Amsterdam 1899

De Amsterdamse uitgever N.J. Boon is bekend bij verzamelaars van prentbriefkaarten met stadsgezichten was; hij begon in 1899 ook met de publicatie van een boek in maandelijkse afleveringen over de Geschiedenis van Zuid-Afrika, weldra De oorlog in Zuid-Afrika geheten. Minder bekend is, dat hij ook een reeks van spotprenten in prentbriefkaartformaat uitgaf, Groeten uit ….. Ze werden getekend door een jonge Haagse leerlinge van de Academie Engelina Helena Schlette (1875-1954), die in de jaren erna een bekende schilderes werd. Zij maakte een sobere maar sterke rood-zwart tekening van een Engelse militair die de groeten doet uit elke plaats waar de Boeren wonnen. Maar er verschenen veel meer karikaturale prenten. Daarnaast waren er veel prentbriefkaarten met foto’s van Boerenleiders en veggeneraals, van gebeurtenissen als de aankomst van President Kruger met de ‘Gelderland’ in Marseille, van de huizen waarin hij in Hilversum en Utrecht woonde.

Diner bij Oom Paul. Vindplaats: Cardinaal II 3.12.9 

Zulke interessante postkaarten waren natuurlijk heel geschikt om te sturen en te bewaren. In veel collecties, geschonken aan het Archief van het Zuid-Afrika Huis, zijn van die kaarten te vinden. Een vader in Frankrijk stuurde zijn dochter de reeks ansichtkaarten-foto’s van de aankomst van president Kruger in Marseille. Een ander bezocht de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900 en stuurde naar de familie thuis prentbriefkaarten met foto’s van de Transvaalse bijdragen erop. Van iemand is een heel album met foto’s en spotprentkaarten uit de Boerenoorlog, want hij werkte in die jaren op het Transvaalse consulaat in Parijs. Maar misschien wel de mooiste verzameling is die van een in 1899  zeven- of achtjarige Groningse jonge, die een prachtig album had vol prentbriefkaarten uit verschillende landen uit die oorlogsjaren. Hij spaarde al postzegels, maar kreeg het advies ook de kaarten te bewaren en gaan sparen. Hij kreeg ze van zijn vader en andere familieleden en kennissen, maar vooral van twee ooms, de broers Jacob en Dirk Cardinaal. Die ene oom woonde in Zuid-Afrika en stuurde hem prentbriefkaarten van plaatsen en personen, totdat hij in een Transvaals commando dienstdeed. Hij werd in augustus 1900 krijgsgevangen genomen en naar het Ragama-krijgsgevangenen kamp op Ceylon (Sri Lanka) gezonden. Kennelijk kon hij in de kantine van het kamp prentbriefkaarten kopen, van het kamp zelf maar ook van allerlei plekjes in Colombo en van andere plaatsen op het eiland. Mocht hij soms op parool het kamp tijdelijk verlaten? In ieder geval: week op week stuurde hij er eentje als levensteken naar zijn neefje in Appingedam, meer dan vijftig in totaal. De andere oom was zeeman en kennelijk kocht hij in elke haven die hij bezocht stapeltjes prentbriefkaarten. Misschien al kort voor de oorlog kocht hij mooie, veelkleurige postkaarten met het wapenschild, uniform, wapenspreuk en lied van de verschillende regimenten van het Britse leger.