De bibliotheek van de NZAV (nu Zuid-Afrikahuis) bezat volgens de in 1939 verschenen Catalogus een exemplaar van Hoe om gesond te word en gesond te bly. Natuurgeneeswyse. Deur Mevrou Prof. J. Kamp (Potchefstroom) (Drukkerij en Uitgeverij J.H. de Bussy, Pretoria/Holl.-Afr. Uitgevers Mij. v/h Jacqs Dusseau & Co., Kaapstad 1926; 207 blz.).

Schrijvende dames die liever niet wilden weten dat ze schreven (alleen blauwkousen doen dat) of wat ze schreven (over liefde, voor, in of buiten het huwelijk) of waarom ze schreven (om geld te verdienen), deden dat lang onder lieflijke schuilnamen, als Betsy, Willemine of Tant’ Alie. Soms werd haar nom de plume een soort reclamebord, Klazien uit Zalk bijvoorbeeld. Maar je bekend maken als de vrouw van – dat deden zelfs in pre-feministische tijden weinigen. Mevrouw Prof. J. Kamp (officieel M.M.E. Kamp-Herman) deed het wel. En ze was bepaald geen doetje.

Jan Kamp is in 1862 in Enschede geboren, uit een eenvoudig gezin zoals dat toen heette. Hij mocht doorleren, dat wil zeggen schoolmeester worden. Een leergierig jongmens, hij volgde zelfs colleges in Utrecht. Na enkele jaren verruilde hij het christelijk onderwijs voor het redactiebureau van De Standaard, het dagblad van de gereformeerde voorman Abraham Kuyper. In 1897 trok Kamp naar Transvaal. Zijn zwakke gezondheid vroeg om het Zuid-Afrikaanse klimaat en voor een Nederlandse schoolmeester was in Krugers Transvaal altijd wel een dorpsschool te vinden. Oost-Transvaal werd zijn eerste bestemming. Daar in Heidelberg, Tvl. trouwde hij Margaretha (Margo) Maria Elizabeth Herman (geboren 1871, in Baarn); kennelijk kende hij haar al in Nederland, en had hij haar laten overkomen. In ieder geval, zij trouwden in 1899. Geen gunstig jaar. Jan Kamp ging op commando, werd een ‘bitterender’. In 1905 werd hij docent aan de litterarische afdeling van de Theologische School te Potchefstroom, de vooropleiding dus. Vanaf 1912 was hij professor aan de Theologische School, die in 1919 Potchefstroomse Universiteitskollege werd. Nederlandse taal en letterkunde vooral was zijn vak. Een vakidioot werd hij niet, hoewel hij een bekend literair criticus was en samen met oud-president F.W. Reitz ‘De Unie lees- en studiebiblioteek’ leidde. Kamp zette zich in voor het christelijk-nationaal onderwijs en de ontwikkeling van het Afrikaner volksdeel. Jarenlang was hij redacteur van de regionale kranten Het Westen (Potchefstroom) en Ons Vaderland (Pretoria). Hij overleed in juli 1924.

Prof. J. Kamp, Potchefstroom was dus iemand. Van zijn weduwe is er minder te vinden, maar ook Mevrouw Prof. J. Kamp was bepaald geen kleurloze echtgenote. Zij en haar echtgenoot waren enthousiaste natuurgenezers, geloofden in homeopathie (had hij dat van Abraham Kuyper zelf nog geleerd?). Jan Kamp nam elke dag een zitbad in de Mooirivier en zijn kunstzinnige en zelfbewuste vrouw gaf royaal gezondheidsadviezen; in de tijd van de Spaanse griep nam zij zieken in huis, wat leidde tot de oprichting van een sanatorium, Sanitas.

Het Voorwoord van Hoe om gesond te word is gedateerd Baarn, Holland, Julie 1925. Kennelijk is zij na het overlijden van haar echtgenoot naar Nederland getrokken. Haar ouders waren overleden, maar er waren nog familieleden in Baarn. Zij had vier kinderen, en vermoedelijk zijn althans de jongsten meegegaan; de in 1907 geboren dochter is tenminste een paar jaar later in Nederland getrouwd. Mw. Kamp is in 1943 overleden in Johannesburg, waar ook haar oudste zoon woonde tot zijn dood in 1941.

De uitgave van Hoe om gesond te word en gesond te bly had een financiële achtergrond, lijkt het. Met de auteursnaam Mevr. Prof. J. Kamp (Potchefstroom) wilde zij kennelijk zijn goede naam te gelde maken en ook verder is het boek duidelijk commercieel. Het stond vol met succesverhalen, zoals haar verklaring voor een ‘selektkomitee vir tandheelkunde en apotekers’ onder voorzitterschap van de Transvaalse minister van gezondheid in 1924. Bedankbrieven van gelukkige patiënten voor haar behandeling en recepten en lof voor haar Mooi Rivier sanatorium, een oase van rust en genezing. Zij vertelde dat zij zelf in 1905 in Nederland was genezen door een dergelijke kuur op advies van een oom die inspecteur van gezondheid was. Mw. Kamp gaf haar raadgevingen met grote stelligheid. Wat is de oorzaak van de meeste ziekten? Ons eet te veel gekookte kos, Ons eet te veel en te haastig. Wat bestrijdt kanker? Een vleesloos dieet. Heeft een kind mazelen? Geef een stoombad. Een ontstoken blindedarm? Ses dae vas, tweemaal per dag ’n goeie breë kleipap vir ’n halfuur op die maag sit, twee sitbaaie van 20 minute en ’n sonnebad.

Het zal duidelijk zijn: Mw. Kamp was een duidelijke fan van Louis Kuhne uit Leipzig (van de Nieuwe Geneeskunde), een naturopaat die ziekten genas zonder medicijnen en operaties maar met wrijfzitbaden en homeopathische middelen en diëten. Volgens anderen een gevaarlijke kwakzalver. Ter verontschuldiging van mw. Kamp moet erkend worden dat operaties in die tijd zonder antibiotica inderdaad gevaarlijk waren en virussen onbekend, en voor veel ziekten geen medicijnen bestonden. Er was (en is) een debat over natuurgeneeskunde, homeopathie en de reguliere geneeskunde. Mw. Kamp was een bevlogen natuurgenezer en haar behandelingen en voorschriften waren een curieus mengsel van onzin, ongevaarlijk bijgeloof, traditionele huismiddeltjes, oude ‘Boere rate’ – het Boerenvolk had nooit veel echte medische zorg gekend! Haar boek eindigt met 75 recepten hoe gezond en lekker te eten. Kanniedood, pampoenmoes, swampoeding, grenadella-sous, Boer-melktert. Niet verfijnd, maar best te eten. Zelfs haar ‘Kuhnebrood en varsvrugte poeding’ – al zal die varsvrugte na de voorgeschreven drie uren koken wel geen enkel vitamientje meer bevatten. Voedselleer anno 1925 dus.

Elk boek heeft zijn lotgeval, wisten de Ouden al. Van mw. Kamps boek heeft het Zuid-Afrika Huis ooit een tweede exemplaar ontvangen. De Nederlandse eigenaar/esse heeft hier en daar in de marge een uitroepteken geplaatst, soms omdat het Afrikaanse woord hem/haar onbekend was, soms als uiting van ongeloof. Hij/zij heeft het boek ook volgeplakt met krantenknipsels uit de jaren 1939-1947 bij de door mw. Kamp besproken ziekten, kwalen, recepten en diëten. Het voorschrijdend inzicht van de medische wereld dus. En van de natuurgenezers. Want die knipsels weerspiegelen ook de voortschrijdende voedselschraalheid van de bezettingsjaren, toen radijslof, brandnetel en nog heel veel meer delicatessen waren. Een leerzaam curiosum dus.