De Jeugdcollectie van het Zuid-Afrikahuis

Schatzoeken voor klein en groot

Tot voor kort stonden al onze jeugdboeken in het depot. Dat is jammer, want als er één doelgroep is die vrij door de boeken moet kunnen grasduinen, dan zijn het kinderen. We brengen hier graag verandering in, en daarom zijn we een nieuw project gestart. De interne verhuizing die een open opstelling mogelijk maakt, brengt naast extra werk en leerzame ontdekkingen, ook verschillende voordelen met zich mee. We zien nieuwe kansen en mogelijkheden voor de collectie, en constateren tegelijkertijd wat er allemaal verbeterd kan worden.

Wat onze jeugdcollectie zo uniek en waardevol maakt, is dat het overgrote deel ervan niet of nauwelijks in andere Nederlandse bibliotheken voorkomt. Sommige titels blijken de enige bibliotheekexemplaren in Europa te zijn, of – voor zover in WorldCat te achterhalen – zelfs de enige buiten Zuid-Afrika. Het Zuid-Afrikahuis heeft jeugdboeken te leen in uiteenlopende genres van nul tot 18 jaar: stripboeken, prentenboeken, religieuze publicaties, fictie en non-fictie. Stuk voor stuk laten ze je kennismaken met Zuid-Afrikaanse culturen, geschiedenissen en talen. Door hun verleidende vormgeving en toegankelijkheid zie ik veel van deze kinderboeken als materiële ambassadeurs van Zuid-Afrikaanse talen en culturen. Anders gezegd: zoals de muziek van Jack Parow Afrikaans bij jongeren kan introduceren, kan een boek over Asterix of Nijntje dat ook.

Inclusiviteit

Het verhuizen van de kinderboeken die in open opstelling komen te staan, dwingt ons om alle beschrijvingen in de catalogus na te lopen en aan te vullen, maar ook om het aanschafbeleid te herzien.

Onze collectie is historisch gegroeid met een nadrukkelijke focus op Afrikaanse publicaties, waarbij kinderboeken in het Engels of andere Zuid-Afrikaanse talen sterk ondervertegenwoordigd raakten. Dit is te verklaren vanuit het ontstaan van de collectie: het Huis heeft haar wortels in stichtingen en verenigingen wier culturele interesse in Zuid-Afrika voor een groot deel samenhing met het concept van stamverwantschap. Daarbij is het grootste deel van de jeugdcollectie afkomstig uit schenkingen van Zuid-Afrikaanse uitgeverijen. Sinds een jaar of twintig zien we bij enkele van deze uitgevers schoorvoetend een kleine verschuiving ontstaan: wanneer er bijvoorbeeld vertalingen van de prentenboeken over ‘Kikker’ van Max Velthuijs worden uitgebracht, publiceren deze uitgevers naast de Afrikaanse en Engelse edities ook direct een in Zulu, Xhosa en Sotho. En zo druppelden de afgelopen jaren al meerdere kinderboeken binnen die in andere Zuid-Afrikaanse talen verschenen.

Een heel mooi begin, maar willen we écht inclusiviteit nastreven als organisatie en onze naam eer aandoen, dan hebben we nog een en ander in te halen. Het logische gevolg is dat we deze benadering ook laten zien in ons aanschafbeleid. Moeten we als Huis dan voortaan in alle elf de officiële talen van het land kinderboeken gaan aanschaffen? Idealiter zou dat fantastisch zijn natuurlijk, maar zowel de ruimte als onze middelen zijn zeer beperkt. Toch moeten we érgens een volgende stap zetten, en de grootste talen dusdanig aanvullen dat we de komende jaren meer te bieden hebben aan Zuid-Afrikanen van diverse achtergronden. De eerste aankopen zijn inmiddels onderweg naar Amsterdam…

Jeugdliteratuur in wetenschappelijk onderzoek

Een ander punt van aandacht is het optimaal vindbaar en doorzoekbaar maken van onze jeugdcollectie. Zuid-Afrikaanse jeugdliteratuur vormt een interessant onderwerp van studie. Hoewel historici, taal- en literatuurwetenschappers regelmatig onderzoek bij ons doen in andere delen van de collectie, is dit een afdeling die nog onvoldoende gevonden wordt. En dat is zonde!

Wat voor wereldbeeld kregen Zuid-Afrikaanse kinderen door de jaren heen geschetst voor het slapen gaan? Welke rol speelde ‘de ander’, of speelden rolmodellen in kinderboeken uit verschillende groepen binnen de maatschappij? Welke historische verhalen werden herhaaldelijk verteld, en welke juist níet? En wat voor reflecties kun je daarvan terugzien in Zuid-Afrikaanse culturen en hun onderlinge verhoudingen? Het registreren hiervan kan interessante informatie opleveren en een extra -of ander- perspectief toevoegen aan onderzoek in secundaire bronnen.

Willen we echter meer onderzoekers onze jeugdcollectie in lokken, dan zijn er verschillende acties nodig, want onbekend maakt onbemind. Het komend jaar richten we ons dan ook op de volgende zaken:

Het Centraal Bestand van Kinderboeken (CBK) is de gemeenschappelijke kinderboekencatalogus van zeventien Nederlandse en Vlaamse instellingen, die door de Koninklijke Bibliotheek wordt beheerd. Momenteel is onze jeugdliteratuur niet goed vindbaar in onze catalogus, omdat daarvan in het verleden vermeldingen van genres en trefwoorden onvoldoende tot niet zijn opgenomen in onze bibliografische beschrijvingen. Daarom gaan we alle beschrijvingen van jeugdliteratuur nalopen en deze aanvullen. Op die manier zijn onze kinderboeken op termijn goed vindbaar in onze catalogus, én in het CBK.

Ook ligt er nog allerhande onontdekte, antieke jeugdliteratuur verborgen in ons depot. Daarom moeten we plank voor plank de zogenaamde NZAV-collectie en Africana collectie nalopen. Hier staat onder meer literatuur tussen uit de negentiende en vroeg-twintigste eeuw, waaronder ook publicaties voor een jong publiek.

Binnenkort zal er een beschrijving van onze collectie kinderboeken worden geplaatst op de website van de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur. Deze stichting geeft daarop onder andere een overzicht van collecties. Ook organiseert ze onder meer symposia, verzorgt ze blogs en andere publicaties. We zien ernaar uit met hen samen te werken en het Zuid-Afrikaanse jeugdboek in the spotlight te zetten.

Wanneer bovengenoemde zaken zijn gerealiseerd, wil ik deze lijn doortrekken naar de rest van de collectie. Zo verschenen vroeger in het populaire tijdschrift Die Huisgenoot bijvoorbeeld speciale bijlagen voor de jeugd. Dit moet je maar net weten, en kan zomaar relevant zijn om mee te nemen in je onderzoek. Dus ook van dit soort bronmateriaal kan de vindbaarheid in de catalogus worden verbeterd.

Parallel aan het optimaliseren van onze bibliografische beschrijvingen, wil ik onze bijzondere collectie meer onder de aandacht brengen bij de studierichtingen waarvan studenten ons nog onvoldoende weten te vinden. De opleidingen Boekwetenschap in het bijzonder, want naast een literatuurwetenschappelijke benadering is ook de geschiedenis van het Zuid-Afrikaanse boekbedrijf zeer interessant. In die geschiedenis valt veel te leren over de band tussen Zuid-Afrika en Nederland, en ik nodig onderzoekers dan ook van harte uit om bij ons te komen schatzoeken.

Bent u benieuwd geraakt naar ons actuele aanbod in Zuid-Afrikaanse jeugdliteratuur, wilt u graag onderzoek doen, of als vrijwilliger bijdragen aan ons project? Stuur dan een mailtje naar bibliotheek@zuidafrikahuis.nl

Bianca Oortwijn is de bibliothecaris van het Zuid-Afrikahuis.

Kinderen tot 16 jaar lenen gratis.