In ’n Hart is so groot soos ’n vuis blikt de hoofdpersoon terug op zijn jeugd, die werd gedomineerd door een gewelddadige vader. Toch waren er ook momenten van schoonheid en intimiteit. Momenten van het hart naast momenten van de vuist.

Dé literaire verrassing van de eerste helft van 2021 was de publicatie van ’n Hart is so groot soos ’n vuis, de debuutroman van P.P. (Pieter) Fourie, in het dagelijks leven hoogleraar Politicologie en vice-decaan aan de Universiteit Stellenbosch.

Fourie heeft de roman in het Engels geschreven; de Afrikaanse vertaling is van Marius Swart. Toch wordt het boek veelal gezien als een belangrijke gebeurtenis in de Afrikaanse literatuur. Dat heeft er onder meer mee te maken dat de Engelse en Afrikaanse uitgave gelijktijdig verschenen en dat het verhaal zich in een typisch Afrikaner milieu afspeelt. De romanis, schrijft Willie Burger in een recensie op LitNet, ‘in hart en niere Afrikaans, ’n Afrikaanse wêreld, en dit lewer ’n vars bydrae tot die Afrikaanse literêre wêreld’.

Waarschuwing vooraf

Voorin het boek staan drie motto’s die betrekking hebben op de herinnering en op de werking van het geheugen. Deze motto’s geven aan hoe de schrijver wil dat zijn boek gelezen wordt. ‘Anything processed by memory is fiction’, waarschuwt de Amerikaanse schrijver en filmmaker David Shields. En de Indiase schrijver Salman Rushdie heeft het over ‘memory’s truth’ als een bijzondere vorm van waarheid. Het geheugen, aldus Rushdie, ‘selects, eliminates, alters, exaggerates, minimizes, glorifies, and vilifies also; but in the end it creates its own reality’.

            Het is belangrijk deze disclaimers bij het lezen in gedachten te houden. De roman lijkt een sterk autobiografisch karakter te hebben. Een van de aspecten die het boek zo fascinerend maakt is juist dat Fourie speelt met die suggestie van authenticiteit. Zo heeft hij de ik-verteller zijn eigen tweede naam gegeven, Paul, en begint het verhaal letterlijk met de woorden ‘Ek onthou’. Het is dan ook verleidelijk het boek op te vatten als een sleutelroman waarin wordt verwezen naar bestaande personen.

Maar op de cover staat niet voor niets het predicaat ‘roman’. Fourie heeft in een interview verklaard dat hij het boek beschouwt als faction, een combinatie van feit en fictie. Dat geeft hem de vrijheid om, zoals Rushdie voorstelde, de feiten te vervormen tot er een eigen waarheid ontstaat. Daardoor wordt de thematiek versterkt. En niemand kan de schrijver achteraf verwijten dat het destijds heus niet zo erg was als in de roman wordt gesuggereerd.

Bloed en honing

’n Hart is so groot soos ’n vuis bestaat uit twee delen: ‘Toe’ (Toen) en ‘Nou’ (Nu). Het belangrijkste thema van het boek is huiselijk geweld. Pauls vader is een toneelschrijver die al vroeg succesvol is, maar die dat succes in zijn latere leven nooit meer zal evenaren. Hij raakt in vergetelheid en zakt weg in een roes van drank en verdovende middelen. Als hij dronken is, haalt hij zijn frustratie uit op zijn vrouw, Pauls moeder.

            ‘Toe’ speelt zich af in de jaren zeventig en tachtig. In dit deel blikt de volwassen Paul terug op zijn jeugd, tot de dag waarop hij zijn vader voorgoed de rug toekeert. Toch wordt de vader niet alleen als schurk uitgebeeld. Later zal Paul zich ook momenten van geluk, schoonheid en intimiteit herinneren. Eén ochtend gaat het gezin bijvoorbeeld al vroeg op pad om de zon te zien opkomen boven Hartbeespoortdam. De dageraad kleurt het landschap ‘bloed en heuning’, bitter én zoet. Dat laatste kan als metafoor opgevat worden voor de herinneringen die Paul aan zijn vader bewaart.

            Helaas wordt de sfeer in het gezin steeds grimmiger. In het boek worden meerdere geweldsincidenten op een aangrijpende manier beschreven. Dat geeft ’n Hart so groot soos ’n vuis een actuele dimensie, want geweld tegen vrouwen en meisjes is in Zuid-Afrika een groot maatschappelijk probleem. De lockdown tijdens de coronacrisis heeft de situatie nog meer op de spits gedreven, waardoor er inmiddels sprake is van een ‘tweede pandemie’.

            ’n Hart is so groot soos ’n vuis laat het sociale isolement zien waarin een gezin met deze problematiek kan belanden. Paul en zijn ouders doen hun best om naar buiten toe de schijn op te houden. En de buitenstaanders die zouden kunnen ingrijpen, zoals Pauls grootouders, onderwijzers, buren of de dominee, kijken weg.

Tesserae

Het eerste deel, ‘Toe’, neemt ongeveer tweederde van het boek in beslag. Daarna volgt het kortere tweede deel, ‘Nou’, waarin we een beeld krijgen van Pauls volwassen leven, de verwerking van de trauma’s uit zijn jeugd en ook zijn seksuele ontwaking als ‘queer’. Een nieuwe verhaallijn die met deernis wordt uitgewerkt, is de voorzichtige toenadering tussen Paul en zijn jongere halfbroer Ben, de zoon van zijn vader uit diens tweede huwelijk. De gesprekken met Ben roepen bij Paul opnieuw herinneringen aan het verleden op, waardoor bepaalde scènes uit het eerste deel in ‘Nou’ nog eens dunnetjes over worden gedaan. Mogelijk heeft de schrijver P.P. Fourie in zijn leven buiten het boek inderdaad zo’n coda ervaren en heeft de werkelijkheid hier het verhaal bepaald. Romantechnisch had het echter wellicht beter geweest als het boek na het eerste deel was gestopt.

            ’n Hart is so groot soos ’n vuis is opgebouwd uit korte hoofdstukken die in de inhoudsopgave ‘tesserae’(scherven, Lat.) worden genoemd, een woord dat onder meer verwijst naar de geglazuurde steentjes waarmee in de Oudheid een mozaïekvloer gelegd werd. Net als de steentjes van het mozaïek houden de hoofdstukken losjes verband met elkaar, terwijl ze samen een groter geheel vormen. Opmerkelijk is dat sommige van deze ‘scherven’ zich laten lezen als schitterende, afgeronde korte verhalen.

            De titel ’n Hart is so groot soos ’n vuis verwijst naar een geheim vak in een kast waar Pauls moeder een paar memorabilia bewaart die haar dierbaar zijn. Dat vak, lezen we, is zo groot als een hart, maar ook zo groot als een vuist. De titel kan opgevat worden als eerbetoon aan Pauls moeder, die in haar streven om haarzelf en haar kind te beschermen een bewonderenswaardige kracht aan de dag legt. Het boek is overigens ook opgedragen aan de moeder van schrijver P.P. Fourie. De titel kan echter ook slaan op Pauls gemengde gevoelens jegens zijn vader, die fluctueren tussen ‘hart’ en ‘vuist’.

P.P. Fourie, ’n Hart is so groot soos ’n vuis. Vertaling: Marius Swart. Kaapstad: Kwêla, 2021. ISBN: 9780795710018; Epub ISBN: 9780795710025. 256 pagina’s. Prijs: R 290. Ook verschenen als: P.P. Fourie, The Heart is the Size of a Fist. Kaapstad: Kwêla, 2021. ISBN: 9780795709982; Epub ISBN: 9780795709999. 256 pagina’s. Prijs: R 290.

Op donderdag 30 september 2021 is Pieter Fourie te gast bij ‘Boeken uit het Huis’. Houdt de website in de gaten voor meer informatie.