Archief

Beelden uit het archief: Petrus van Geldorp, de tekenaar van de Amsterdamsche Courant

23 februari 2022
Auteur: Dr. G.J. Schutte
Foto:

Delen:

Amsterdam rond 1900 groeide als kool. Het was economisch en cultureel de hoofdstad van het land en entrepôt voor de koloniale handel. Er verschenen dan ook heel wat dag- en weekbladen, die allerlei politieke en sociale groepen en richtingen vertegenwoordigden. Sommigen hadden bewust een landelijke verspreiding: De Tijd, De Standaard, Het Volk. Anderen gaven in hun naamgeving aan dat ze Amsterdamse wortels hadden, maar tegelijkertijd bezaten ze ook een bredere uitstraling, zoals de Nieuwe Amsterdamsche Courant Algemeen Handelsblad en De Amsterdammer. Weekblad voor Nederland.

De oudste van deze kranten was, tenminste de naam, de Amsterdamsche Courant, Nieuws- en Advertentieblad, die in 1895 het 275ejaar van verschijning vierde. Het was een overwegend plaatselijke krant, met name ook in de advertenties en lokale mededelingen, en was relatief goedkoop, twee centen per nummer, 50 cent per maand: elke dag zo’n acht pagina’s, vaak nog een bijblad of een zondagsblad. Op vrijdag was er zelfs een derde bijblad: een actuele tekening van Van Geldorp.

Het blad voor de zakenlieden was het liberale Algemeen Handelsblad, voor de progressief-liberale intellectueel-culturele intelligentsia De Amsterdammer. De Amsterdamsche Courant (die in 1903 overging in De Telegraaf) was niet-confessioneel, conservatief-liberaal, algemener.

Hoewel in de jaren 1890 sommige kranten foto’s begonnen af te drukken, werd ter wille van de concurrentie ook een speciale bijlage op goed papier verstrekt met een actuele (spot)tekening. Zowel De Amsterdammer als de Amsterdamsche Courant hadden zo’n wekelijkse bijlage, na 1900 ook Het Volk, met Albert Hahn als tekenaar. Voor De Amsterdammer tekende Braakensiek, voor de Amsterdamsche Courant P.van Geldorp.

Illustraties Braakensiek, De Amsterdammer, 2.12.1900 en 10.2.1901 — vindplaats TP1
Illustraties Braakensiek, De Amsterdammer 10.2.1901

Petrus J.A.C. van Geldorp (1872-1939) was vijftien jaar jonger dan Braakensiek, en nog maar 21 jaar en net ingeschreven als student bij de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam, toen hij begon te tekenen voor de Amsterdamsche Courant. Dat tekenen had hij geleerd van zijn vader, die schilder van religieuze kunst was. Van Geldorp was Rotterdammer, rooms-katholiek, en had een paar jaar op een seminarie gezeten. Vanaf 1894 tekende hij dus voor de Amsterdamsche Courant. Later tekende hij voor De Tijd en illustreerde veel kinder- en schoolplaten, en school- en kinderboeken. Een vijftigtal van zijn spotprenten voor de Amsterdamsche Courant, met name over de Boerenrepublieken, wordt bewaard door het Zuid-Afrikahuis.

Van Geldorp 18.8.1899 Een vorstelijke hengelwedstrijd. [Italië vist naar een stuk China, de keizer het Middellandkanaal, de Engelse koningin Victoria heeft het hengelen naar paling Kruger opgegeven, Wilhelmina hengelt naar V. Kota in Atjeh]

 Van Geldorp 21.9.1900 Koningin Wilhelmina verwelkomt Kruger: Ons hart staat wijd voor U open

In 1900 vulden prinsen, koningen en keizers dagelijks de kranten. Tekenaren van spotprenten maakten dankbaar gebruik van hun gestalten om hun landen te tekenen, soms in afwisseling met ‘personages’ als John Bull, Marianne, Germania, de Nederlandse Maagd. Socialisten en radicalen waren anti-monarchaal. Onder liberalen groeide de aanvaarding van het grondwettelijk koningschap en het inzicht, dat de monarchie een nationaal eenheidssymbool kon zijn. In de jonge Wilhelmina, eerst een vaderloos meisje, vanaf 1898 een knappe jonge koningin, zag men die symboolfunctie zich ontwikkelen.

Men bewonderde haar optreden door de oude president Kruger op te halen met de ‘Gelderland’ uit Mozambique en gastvrijheid in Nederland aan te bieden. Zelfs Braakensiek, die weinig sympathie voor de monarchie had en de Nederlandsche Maagd veel liet optreden, kon er niet omheen. Toen Kruger uit Afrika kwam, tekende hij haar in De Amsterdammer welwillend maar afstandelijk: H.M. de Koningin verwelkomde de oude Kruger om hier rust te vinden. Maar Wilhelmina’s huwelijk (in februari 1901) tekende hij als een net Westfries boerenhuwelijk, niks koninklijks: ‘De Bruiloft van Kloris en Roosje’.

Van Geldorp 28.3.1902 De vredebode [stuurman Kuyper en de koningin]

Heel anders was de Amsterdamsche Courant. Hoofdredacteur N. van Harpen schreef in 1895 naar aanleiding van het 275-jarig jubileum van zijn krant: ‘In onze verknochtheid aan het Doorluchte Stamhuis van Oranje-Nassau en onze beide Koninginnen [Emma en Wilhelmina], sta op deze feestdag onze herziende verzekering’. Van Geldorp tekende Wilhelmina keurig in de rij van ‘Een vorstelijke Hengelwedstrijd’. Hij liet koningin Wilhelmina zeggen: ‘Meneer Kruger, uit naam van mijn volk dat innig met U en Uw volk begaan is, heet ik U welkom op den vrijen Nederlandsche Grond, die zoo menig genoten balling gastvrijheid verleende. Ons hart staat wijd voor U open’. En Kruger liet hij, op zijn rondgang door Europa, antwoorden(in woorden ontleend aan Rostand, Le Figaro): ‘Gij Koninginne, jong en teeder. ik ben zoo oud, zoo treurig, zoo alleen …. Dat zal zij lief’lijk tot U nederbuigen, Als buig’ zich wel een Heilige over zwakken heen’.

De Boeren moesten tenslotte buigen voor de overmacht en de sterfte onder vrouwen en kinderen in de kampen. Maar Wilhelmina en haar eerste minister dr. Abraham Kuyper zetten zich in voor het sluiten van de vrede en hoop, wist Van Geldorp.

Van Geldorp 24.2.1902 Minister Kuyper reisde naar Engeland, bood geknield een vredesvoorstel aan de Engelse koning, schreven de Engelse kranten [terecht], maar de Neerlandse oppositie dacht over een privéreisje.

Meer nieuws

9 april 2024, Actueel
In Memoriam Bart de Graaff
Onverwacht is in Pretoria de historicus dr. B.J.H. (Bart) de Graaff (64) overleden. Prof. dr. G.J. Schutte schreef een In Memoriam, ter nagedachtenis.
4 april 2024, Actueel
Augure, het speelfilmdebuut van Baloji
Imagine Filmdistributie brengt Augure (Omen) op 18 april uit in de bioscopen. Het speelfilmdebuut van de Belgisch-Congolese filmmaker, muzikant en kunstenaar Baloji werd in Cannes bekroond met de New Voice Prize. In een magisch-realistisch Congo kruisen de paden van vier personages, die door hun familie en gemeenschap als heksen of tovenaars worden beschouwd. Alleen door wederzijdse hulp […]
2 april 2024, Actueel, Persbericht
Absent Presences
On 2 April 2024, the third volume of the Zuid-Afrikahuis (SZAHN) series was launched under the title Absent Presences: Decolonizing our Views of the Zuid-Afrikahuis and its Collections. The project was part of the events that commemorated the centenary residence of the Zuid-Afrikahuis (South Africa House, ZAH) in the canal house on the Keizersgracht 141, in […]

Bezoekadres

Keizersgracht 141-C
1015 CK Amsterdam
+31(0)20-6249318

Openingstijden

Vragen en afspraken

Neem contact op

Volg ons