Interview

Monument voor de mensen van Soutrivier

23 februari 2022
Auteur: Ingrid Glorie
Foto:

Delen:

Interview met Ashraf Kagee 

In het dagelijks leven is Ashraf Kagee hoogleraar Psychologie aan de Universiteit Stellenbosch. Zijn eerste roman, Khalil’s Journey (2014), werd bekroond met de South African Literary Award voor het beste debuut. In 2021 verscheen zijn tweede roman, By the Fading Light. Hierin voert hij drie jongetjes ten tonele – elf zijn ze, nog geen twaalf – die allerlei grappige en spannende avonturen beleven. Maar zonder het zelf te weten, zijn ze ook bezig om hun onschuld te verliezen. Datzelfde geldt voor het land waar ze opgroeien, Zuid-Afrika. Want de gebeurtenissen spelen zich af in 1960, het jaar van het Bloedbad van Sharpeville.

Misschien telt By the Fading Light buiten de drie jongetjes Ainey, Cassius en Haroun nóg een hoofdpersoon. Dat is Soutrivier, de voorstad van Kaapstad waar de jongetjes opgroeien. Zelf woonde Ashraf Kagee (1965) de eerste negen jaar van zijn leven in Distrik Ses, de bruisende wijk in het hart van de stadskom die in de jaren zestig en zeventig ontruimd en met de grond gelijk gemaakt werd. Als kind bracht Kagee echter ook veel tijd bij zijn grootouders in Soutrivier door.

Ashraf Kagee

Het is dan ook verleidelijk aan te nemen dat By the Fading Light autobiografisch is. Maar Kagee ontkent dat. Hij wilde aanvankelijk een magisch-realistische roman schrijven, vertelt hij. Op advies van zijn uitgever maakte hij er uiteindelijk een realistisch verhaal van. Het boek dat zich zo ontwikkelde, berust grotendeels op fictie.

‘Ik wilde een verhaal schrijven over de innerlijke wereld van die drie jongetjes’, zegt Kagee. ‘Trouwens, in het begin waren ze met z’n vieren. Je krijgt een beeld van hun levens, hun ervaringen, hun families.’ Op Khalil’s Journey kreeg hij soms als kritiek dat er zo weinig in het boek gebeurde. Daardoor wist hij dat zijn nieuwe boek een plot nodig had. ‘Dus liet ik meteen in het eerste hoofdstuk iets heel dramatisch gebeuren. In de rest van het boek probeer je erachter te komen wat er gebeurd is. Waarom? En hoe? Maar eigenlijk is die gebeurtenis alleen maar een middel om het verhaal te kunnen vertellen over wat die jongens van binnen ervaren.’

Verlies van onschuld

Het jaartal 1960 is niet toevallig gekozen. Op 21 maart 1960 demonstreerden duizenden betogers in de zwarte township Sharpeville tegen de gehate pasjeswetten. De politie opende het vuur op de demonstranten. Er vielen die dag 69 doden; 180 mensen raakten gewond.

Sharpeville markeerde volgens Kagee een keerpunt in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. De regering riep de noodtoestand uit en er brak een periode van zware repressie aan. Na Sharpeville stokte het vreedzame protest tegen de apartheid. Het zou tot de jaren zeventig duren tot het verzet weer oplaaide.

‘Alles is politiek, een mensenleven is politiek’, zegt Kagee. ‘Dat geldt overal ter wereld. Maar vooral in Zuid-Afrika, met zijn apartheidsverleden, kun je niet om de politieke context heen. Wat ik wilde laten zien, is het verlies van de onschuld. Door Sharpeville verloor Zuid-Afrika zijn politieke onschuld. En door wat zij meemaken, verliezen de jongetjes uit het verhaal ook hun onschuld. Het boek bevat dus een duidelijke parallel tussen het persoonlijke en het politieke.’

Voor Kagee zelf blijft het menselijke aspect het belangrijkst. ‘Het boek gaat over relaties tussen broers en zussen, tussen moeder en kind, spanningen binnen families… Dat soort dingen komt overal voor. Ik hoop dan ook dat lezers buiten Zuid-Afrika zich ook in het boek zullen herkennen.’

Verdwijnend landschap

Terwijl Kagee zijn eerste boek, Khalil’s Journey, nog in een verzonnen omgeving liet spelen, zonder herkenbare ankerplekken, is By the Fading Light stevig gesitueerd in Soutrivier. Bij Zuid-Afrikaanse lezers die deze plaats kennen, zullen de namen van straten, gebedshuizen en scholen allerlei associaties oproepen. Daarmee wint het verhaal aan relevantie.

‘Ik heb er nooit gewoond’, zegt Kagee, ‘maar ik kende iedereen. Ik verstond het Kaapse Afrikaans dat de meeste mensen er spraken, ook al spraken wij thuis Engels.’ De schrijver schetst in zijn boek een gedetailleerd beeld van het leven in Soutrivier in de jaren zestig. Victoriaanse huizen met houten vloeren en gebloemde tapijten, de meubels, de platenspeler waarop je zelfs nog 78-toerenplaten kon draaien, ‘s avonds met het hele gezin bij de radio. Op straat bendes opgeschoten jongeren die elkaar niet met wapens, maar met koorzang probeerden te overtroeven.

‘Het was het milieu van de lagere middenklasse’, aldus Kagee. ‘Mensen woonden in stenen huizen, de straten waren geplaveid en alles was redelijk goed onderhouden. Anders dan in de townships op de Kaapse Vlakte dus. Maar de mensen van Soutrivier hadden het niet breed. Veel gezinnen hadden moeite de eindjes aan elkaar te knopen.’ Er stonden in de omgeving meerdere moskeeën. Zo’n 60 procent van de inwoners was moslim, de rest christen.

Sinds de jaren zestig, de periode waarin het boek zich afspeelt, is er in Soutrivier veel veranderd. Er komen steeds meer migranten uit andere Afrikaanse landen wonen en zij richten er allerlei nieuwe bedrijfjes op. Deze activiteiten hebben Soutrivier de laatste jaren een flinke economische boost gegeven. De instroom van deze migranten kan dus als een positieve ontwikkeling gezien worden. Helaas is het gebied inmiddels ook, net als de Bo-Kaap, ontdekt door welgestelde jonge professionals. Het is vooral hun komst die zorgt voor een stijging van huizenprijzen en gemeenteheffingen, waardoor een deel van de oorspronkelijke bevolking gedwongen wordt om weg te trekken. ‘Er treedt gentrificatie op’, zegt Kagee, ‘en daarmee dreigt een deel van de cultuur die ik in mijn boek beschrijf, verloren te gaan.’

Een zekere lichtheid

In het boek wordt een paar keer nadrukkelijk de leeftijd van de jongens vermeld: elf, nog geen twaalf. Kagee heeft, onder meer als kinderpsycholoog in Philadelphia (VS) en als adviseur van hulpverleners die werken met getraumatiseerde Palestijnse kinderen in Gaza, veel met jongens van deze leeftijd te maken gehad.

‘Zulke jongens hebben al een zekere levenservaring’, verduidelijkt hij. ‘Ze proberen te snappen hoe de wereld in elkaar steekt. Tegelijk zitten ze nog niet in de puberteit. Ze zijn nog niet zo geïnteresseerd in meisjes en hebben nog iets onschuldigs.’

In het boek krijgt de lezer de gebeurtenissen te zien door de ogen van een van de jongens. Doordat hij nog niet alles begrijpt, moet de lezer af en toe ook maar raden wat er precies gebeurt en waarom. Voor een schrijver is het een flinke uitdaging om dit perspectief consequent vol te houden.

De jongetjes hebben soms iets aandoenlijks, iets grappigs. Kagee heeft bewust geprobeerd het boek niet te zwaar te maken. ‘Je hebt schrijvers die willen laten zien hoe érg het allemaal is, en dat is prima. Maar zo’n schrijver wil ik zelf niet zijn. Ik wil het mezelf niet aandoen, en de lezer ook niet. Ik vind het prettig als een verhaal een zekere lichtheid bevat. Humor. Pret. Zelfs slapstick.’

Toch heeft het verhaal wel degelijk een ernstige boodschap. De heftige gebeurtenis uit het eerste hoofdstuk herinnert aan het geweld tegen vrouwen en kinderen dat in onze tijd in Zuid-Afrika helaas epidemische vormen aangenomen heeft. Als psycholoog en als bestuurslid van het Trauma Centre for Survivors of Violence and Torture in Kaapstad weet Kagee daar alles van. By the Fading of the Light laat zien hoe seksueel misbruik van kinderen op latere leeftijd nog steeds doorwerkt.

In de huid van een slaaf

Inmiddels is Kagee alweer bezig met een volgend boek. Dat moet gaan over het slavernijverleden, een onderwerp waarover volgens hem in Zuid-Afrika te weinig wordt gesproken. ‘De apartheid neemt in onze beleving van de geschiedenis zo’n prominente plaats in dat andere vormen van onderdrukking naar de achtergrond zijn verdwenen.’

Hij moet nog wel het nodige onderzoek doen, want de belangrijkste feiten moeten natuurlijk kloppen. Hij wil de verhaalgebeurtenissen plaatsen tegen de historische achtergrond van slavernij, kolonialisme en imperialisme. Daarom verdiept hij zich nu bijvoorbeeld in de historische studies van Karel Schoeman.

Maar uiteindelijk is hij ook dit keer vooral geïnteresseerd in het menselijke aspect, specifiek de relaties tussen zijn personages. En terwijl hij in By the Fading Light de ernst nog enigszins uit de weg kon gaan, realiseert hij zich dat hij die in zijn nieuwe roman niet zal kunnen vermijden. Zal hij er als schrijver in slagen om de verschrikkingen van het leven van een slaaf uit te beelden? ‘Dat is een enorme uitdaging.’

Ashraf Kagee, By the Fading Light. Johannesburg: Jacana Media, 2021. ISBN: 9781431430215. 192 bladzijden, 195 Rand.

Meer nieuws

21 maart 2024, Uit het Huis
Nieuwe medewerker in het Huis: Tara Neplenbroek
Mijn naam is Tara en sinds maart neem ik de communicatie en evenementen van het Zuid-Afrikahuis voor mijn rekening. Ik ben afgestudeerd als neerlandica en ik heb een grote passie voor literatuur en cultuur.
21 maart 2024, Actueel
Presentatie: The Role of Cinema in the Construction of the South African Empire, 1900-1960
Presentatie: The Role of Cinema in the Construction of the South African Empire, 1900-1960
19 maart 2024, Journalist in het Huis
Joernalis in die Huis: Denique Smith
Sinds 2016 verblijven er journalisten van het Zuid-Afrikaanse Media24 op de Keizersgracht. Tijdens hun verblijf van twee maanden doen de journalisten buitenland-ervaring op en schrijven zij over Nederland en Europa voor hun eigen media in Zuid-Afrika. In maart en april 2024 verblijft Denique Smith in het appartement boven het Zuid-Afrikahuis! Over Denique Ek is Denique Smith en tans […]

Bezoekadres

Keizersgracht 141-C
1015 CK Amsterdam
+31(0)20-6249318

Openingstijden

Vragen en afspraken

Neem contact op

Volg ons