Inmiddels al weer een jaar geleden, in februari 2021, debuteerde Ashwin Arendse met Swatland. Arendse heeft drama gestudeerd aan de universiteit van Stellenbosch en creatieve schrijfkunst aan de Rhodes Universiteit in Grahamstown. De titel van zijn debuutbundel verwijst echter naar zijn geboorteplek: Malmesbury, het hoofddorp van de Swartlandstreek.

Arendse behoort duidelijk tot de poëtische school van Ronelda Kamfer, Nathan Trantraal en Ryan Pedro. Hij hanteert een vergelijkbare directe schrijfstijl en thematiek, én hij schrijft in het Kaapse dialect. Aan dit laatste voegt hij zelfs nog zijn eigen lokale noot toe, door middel van het gebruik van een specifieke r-klank die voorkomt in de regio van Malmesbury. Deze klank geeft hij weer door middel van het symbool ġ. Deze ‘bry-klank’ is voor de Nederlandse lezer even wennen, maar ook hier geldt hetzelfde als voor andere Kaapse varianten: hardop lezen en dan lukt het wel. Het is in elk geval een interessante verdere stap in de emancipatie van het Kaaps.

Net als veel andere dichters van zijn generatie is ’de poëzie van Arendse zowel heel persoonlijk als maatschappelijk. Hij schetst een beeld van een jeugd, opgroeiend in Malmesbury, en hoe de gemeenschap daar zich door thema’s als armoede, racisme en geweld heen probeert te worstelen. Ook gaat hij vrij specifiek in op het racisme dat hij ervoer tijdens zijn studietijd in Stellenbosch. Dit leidt soms tot hele heftige verhalen die door de directe stijl onopgesmukt naar voren komen. Zo is er het verhaal van een vader-en-zoonkamp, waar de mannen en jongens elkaar eerst proberen te overtroeven met sterke verhalen over hun moeilijke posities. It’s all fun and games, totdat de jonge Marco ineens een boekje open doet over zijn zelfmoordpoging. De gemeenschap weet niet hoe te reageren:

            Fokkol te doen met fokkol,
begin hy ytpak oo sy failed suicide attempt
           vie jaa geliede.
            Daa val ’n doodse stilte sootgelyk
            anne moment of silence virrie mense
            wattie mee saam ôs issie.
            Tewyl Marco se pa tġy beslyt of hy
            moet claim it wasse joke,
            bas allie anne daddies yt vannie lag
            en call hom ’n toetie. (p. 15)

Deze moeizame balans tussen stoerdoenerij en de realiteit is een terugkerend thema in deze bundel. Nu de ik-figuur in de gedichten opgroeit krijgt hij oog voor de pijn die achter de jeugdcultuur schuilging. Zo zijn de jongens in ‘Ytġafel’ eerst aan het opscheppen wie het meeste zakgeld krijgt, wie de meeste klappen kan weerstaan en wie de beste band met zijn vader heeft. Het gedicht eindigt echter in mineur wanneer de ik-figuur alleen is en terugkijkt op al die opschepperij:

            Ek dink hoe die kakpġaat wat man soe lat lag
            nies oe funny is as jy by jouself sittie.
            Jy besef jy pġaat te veel jou mon veby.
            Jou duuġste bottel is ieman annes se cheapste.
            Jou sakgeld isse stukkie
            van jou ma se kosgeld.
            Jy besef jy skommel te veel.
            Is miskien hoekô jy soe lieg voel.
            Jy dinkie jy gan ooit ġyk wiesie.
            Jou tanie is wġeed.
            En jy sien ie jou pa genoeg ie.

Naast deze gedichten die vooral naar de eigen gemeenschap kijken, bevat Swatland ook teksten over de verhouding met de wereld daarbuiten: de omgang met ‘whiteys’ en het eerder genoemde racisme op de universiteit Stellenbosch. De bundel sluit af met een liefdevol gedicht voor vriendin ‘Tay’ – een schattig einde, maar wel een dat een beetje uit de toon valt bij de rest van het boek.

De stijl van de jonge Kaapse dichters is normaal al heel direct, maar Arendse spant daarin de kroon. Door hun narratieve aard doen zijn gedichten bijna aan als korte verhalen of columns. Er is niet tot nauwelijks sprake van kunstgrepen, van een specifieke poëtische vorm of zelfs maar van stijlfiguren als metaforen. Wat is het dan precies dat ze tot gedichten maakt? Is enkel een bladspiegel waarin we de vorm van een gedicht herkennen voldoende om iets poëzie te noemen? Doordat de regels wel worden afgebroken valt er ook niet echt te spreken van prozapoëzie, en daarnaast zou het ook daarvoor veel te weinig stijlfiguren en kunstgrepen bevatten.

De teksten boeten inhoudelijk niet in aan kracht, misschien zijn ze juist wel sterker nu ze niet verbloemd worden door metaforen, maar ze zijn hierdoor wel lastig te waarderen om hun poëtische vorm. Deze kwestie zou opgelost kunnen worden door het te beschouwen als slam poetry of spoken word, poëzie die primair bedoeld is om opgevoerd te worden en niet om te lezen. Maar alhoewel Arendse ook acteur is, en dus zeker de vaardigheden zou hebben voor levendige live performances van zijn werk, is het niet terug te vinden dat hij zijn poëtische werk vooral als spoken work artist zou brengen.

De vraag blijft over wat dit doet voor de waarde van de poëzie van Arendse. Vanuit een maatschappelijk oogpunt is het goed werk: hij vertelt belangrijke verhalen die hij op een intensieve manier onder de aandacht weet te brengen. De bundel zorgt voor een indringende leeservaring, en is in die indringendheid ook ‘mooi’. Maar wie niet enkel naar de inhoud kijkt, maar ook op de vorm let, zal toch ook meer kritische noten hebben. Vanuit poëtisch oogpunt zijn de gedichten dan erg ‘makkelijk’ en wat schools. De waarde van Arendse ligt uiteindelijk vooral in de inhoud van de verhalen die hij vertelt en zijn toevoegingen op het gebied van de emancipatie van het Kaaps.

Auteur: Ashwin Arendse
Titel: Swatland
Uitgever: Kwela Books, 2021
ISBN: 9780795710070