In Noordwijk speelt tot 3 september de voorstelling Swart wyn over twee pionierende wijnmaaksters van kleur uit de Kaap. Gebaseerd op het boek Wanneer water wyn word van Vivian Kleynhans, eigenaar van wijngaard The Seven Sisters verbindt Swart wyn de recente geschiedenis van de Zuid-Afrikaanse wijn met de vroege kolonisering van de Kaap.

Wie bij de aanschaf van de tickets een klein bedrag meer betaalt mag wat eerder naar de theaterlocatie komen voor een klein voorprogramma. Onder het genot van een glaasje Kaapse wijn vertelt theatermaker Martine Zeeman hoe de voorstelling tot stand is gekomen. Tijdens enkele theaterworkshops die ze samen met Diana Ferrus gaf op de wynplaas van Vivian Kleynhans, kwam ze in aanraking met het verhaal van Swarte Maria (1663-1713), een vrijgekochte zwarte tot slaaf gemaakte die uitgroeide tot de eerste zwarte wijnmaker in de zuidelijk Afrika. Haar wijn was zo goed dat die favoriet werd bij de Europese vorstenhuizen. Het verhaal gaat zelfs dat Napoleons laatste drankje een wijn was waar Swarte Maria aan de fundamenten van heeft gestaan. In Swart wyn combineert Martine Zeeman het verhaal van Maria met het verhaal van Vivian Kleynhans, gefictionaliseerd tot het personage Abigail. Kleynhans is nu de eigenaar van een succesvol wijnhuis in Stellenbosch, maar groeide op in een township tijdens apartheid. Zeeman toont bijzondere parallellen in de verhalen tussen Abigail en Maria, beiden rolmodellen voor vrouwen van kleur in de wijnindustrie.

De eerste helft van de voorstelling gaat vooral over het vroege leven van beide vrouwen. Door elkaar verweven volgen we hun vroegste jaren, hun eerste verliefdheden, de ontberingen die ze tegenkomen. De wijn speelt nog maar een kleine rol hier: Maria’s vader verwerft wel wat land en Maria leert steeds meer over zakendoen en het boerenbedrijf, maar wijn is nog lang niet het belangrijkste van haar bezigheden. Ondertussen groeit Abigails familie wel op rondom werk op een wynplaas, maar richt haar verhaal zich vooral op gedwongen verhuizingen, het alcoholisme van haar vader, en het machtsmisbruik van witte mannen. Beide verhaallijnen worden ondersteund door danseres Yailah Vroom, die vroege jeugdherinneringen uitbeeldt of in haar dans de emoties van de personages weergeeft. 

Wanneer Maria en Abigail allebei uiteindelijk toch echt in de wijnindustrie intreden gaan de muren van de theaterzaal open en wordt het publiek uitgenodigd de twee vrouwen te volgen op hun reis. In de praktijk betekent dat een korte wandeling door een weiland naar een wijngaard om de hoek, waar omringd door druivenranken het laatste deel van het stuk wordt gespeeld. Nu maken Abigail en Maria écht carrière in de wijn en worden ze de pioniers waar we in het voorprogramma over hoorden. Voor Maria eindigt het verhaal in mineur: alhoewel ze fantastische dingen heeft bereikt zal haar naam door de geschiedenis grotendeels uitgewist worden. Abigail weet zich echter te vestigen als wijnmaker en met haar overwinning (en een gedicht van Diana Ferrus) sluiten we het stuk af.

Zeker in het eerste deel van de voorstelling voelt het verhaal wat fragmentarisch aan. De plot komt wat moeilijk op gang, mogelijk ook juist dóór het voorprogramma: daardoor verwacht men meer aandacht voor het wijngerelateerde verhaal, dat in de eerste helft van de voorstelling eigenlijk nauwelijks aan bod komt. In de tweede helft is hier echter uitgebreid aandacht voor. De parallellen tussen het leven van Abigail en Maria zijn mooi (gelijktijdig raken ze verliefd, verhuizen ze, storten hun werelden in of klimmen ze weer op), maar lijken soms enkel gezocht omwille van die parallel, en voegen ze minder toe aan de karakters. Zo worden gelijktijdige verliefdheden genoemd die verder redelijk irrelevant lijken voor de plot. 

Het acteerwerk van Benita Bocoum, die Swarte Maria speelt, voelt vaak nog vrij schools, maar de zang van haar en vooral van Denise Jannah (Abigail) zijn mooie toevoegingen. De functie van de danseres is wisselend en daardoor niet altijd duidelijk. De tweede helft van de voorstelling maakt echter veel goed: de locatie in de wijngaard is prachtig en met de focus op beide succesverhalen in de wijnindustrie lijkt het verhaal goed bij zijn bestemming aan te komen. De teksten zijn grotendeels in Nederlands met vlagen Afrikaans erdoorheen: fragmenten die goed begrijpelijk zijn voor een niet-Afrikaanssprekend publiek. Zo blijft de voorstelling toegankelijk en wordt er toch een vleug authenticiteit toegevoegd. 

Alhoewel de afsluitende locatie in de wijngaard prachtig is, laat de mise-en-scene ten opzichte van de zitplekken van het publiek regelmatig te wensen over. Er wordt gespeeld in hoekjes met slechte zichtlijnen, waarbij het publiek elkaar in de weg zit. Tot twee keer toe koos ik een verkeerde zitplaats, waardoor tijdens de eerste helft een deel van het spel links van mij afspeelde (waar een rij andere bezoekers zat), en in de tweede helft het stuk zelfs schuin achter mij werd opgevoerd. De speelruimtes zijn ruim genoeg, dus simpelweg wat meer bewustzijn van wat het publiek wel en niet kan zien zou helpen. De wandeling naar de wijngaard zou ook beter ingebed kunnen worden: het oneffen en slecht verlichte pad was niet altijd prettig voor het wat oudere publiek en in de vertraging die daardoor ontstond raakte de achterhoede de aansluiting bij de dartelende acteurs in het veld kwijt. 

Een groot pluspunt van het stuk is de verwevenheid van enkele belangrijke, vaak onderbelichte onderwerpen met de verhalen van Maria en Abigail. Wijnnarratieven richten zich vaak op een witte hogere klasse en de intriges van de bedrijfsvoering. In dit verhaal over twee vrouwelijke wijnboeren van kleur komen echter ook discriminatie, slavernij, seksueel geweld en alcoholisme uitgebreid aan bod. Het is belangrijk om die onderwerpen benoemd te zien in een voorstelling die eindigt bij het toch vaak hedonistisch onderwerp van wijn. Zo drinkt Abigail tot laat in de voorstelling zelf geen druppel wijn vanwege het alcoholisme van haar vader. Ook wordt uitgebreid benoemd hoe het is om je als vrouw in deze veelal door witte mannen gedomineerde sector in te moeten vechten.

Swart wyn speelt nog tot 3 september in theater Veldzicht in Noordwijk. Tickets zijn te koop via https://demuze.nl/programma/swart-wyn.