“Let us give a face and a voice to that girl child who has been ignored. When at last she is front and centre of our development efforts, it is she who will change the world.” – Graça Machel

Graça Machel, bij het grote publiek wellicht bekend als de weduwe van Nelson Mandela, maar in de kinderrechtenwereld bekend als vrouw met een imposant CV, die haar strepen heeft verdiend door jarenlange inspanning voor vrouwen- en kinderrechten, heeft een eredoctoraat ontvangen aan de Universiteit Leiden.

De Universiteit Leiden heeft een bijzondere positie in deze. In de eerste plaats omdat Nelson Mandela een eredoctoraat heeft ontvangen in 1999 vanwege zijn betekenis in de vrijheidsstrijd in Zuid-Afrika, en in de tweede plaats omdat de Universiteit Leiden de enige Jeugdrecht-master in Nederland aanbiedt en ook internationaal hoog aangeschreven staat. Machel is voorgedragen door de Nederlandse hoogleraar Ton Liefaard en de Zuid-Afrikaanse hoogleraar Julia Sloth-Nielsen, ook twee instituten in het jeugdrecht.

Al vroeg begon Machel met haar strijd voor vrouwen- en kinderrechten. De rechten van meisjes stonden hoog bij haar op de agenda. Als Minister van Onderwijs bewerkstelligde zij in 1975, bij het ingaan van de Mozambikaanse onafhankelijkheid, om het aantal schoolkinderen met 80% te laten stijgen.

In 2010 richtte zij de Graça Machel Trust op, waarbij het recht op educatie een van de pilaren van de organisatie werd. Toegang tot onderwijs is een recht van alle kinderen, in alle uithoeken van de wereld, aldus artikel 28 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. In de praktijk is dit echter moeilijk uitvoerbaar voor jonge kinderen op het platteland. Door middel van trainingen voor ouders, het bouwen van scholen en het doneren van boeken, bracht zij het theoretische recht op onderwijs tot uitwerking in de praktijk.

Een ander belangrijk speerpunt in de werkzaamheden van Machel is het bestrijden van geweld tegen kinderen. Geweld tegen kinderen omvat een scala aan problematiek, wat uiteenloopt van huiselijk geweld tot oorlogsgeweld en van een pedagogische tik tot uithuwelijking. Twee onderwerpen behorend tot dit thema waarvoor Machel zich uitdrukkelijk heeft ingezet zijn kindhuwelijken en kinderen in gewapende conflicten.

Een initiatief van The Elders, een onafhankelijke groep van mondiale leiders die samenwerken voor vrede en mensenrechten, die zij samen met haar echtgenoot Nelson Mandela oprichtte, was Girls Not Brides. Deze organisatie probeert in meer dan 100 landen om kindhuwelijken te stoppen en meisjes de gelegenheid te bieden om het leven te leiden dat zij zelf willen. Mozambique heeft een van de hoogste aantallen van kindhuwelijken in de wereld, waarbij ongeveer 48% van de meisjes trouwen voordat zij achttien zijn, en één op de tien al voor haar vijftiende trouwt.[1] Dit leidt tot een leven in armoede en zorgt ervoor dat meisjes niet naar school gaan. Een onderwerp dat Machel dus na aan het hart gaat. Recentelijk, in 2019, heeft Mozambique trouwen met een minderjarige strafbaar gesteld, en kan een volwassene tot maximaal twaalf jaar cel veroordeeld worden.[2]

In 1994 werd Machel benoemd tot independent expert van de Verenigde Naties, waar zij adviseerde over de impact van gewapende conflicten op kinderen. Independent experts zijn experts die benoemd worden door de VN-Mensenrechtenraad die rapporteren over een specifiek mensenrechtenthema of de situatie in een land. In 1996 ontstond de ‘Machel Study’[3], waarbij zij rapporteerde over sociale integratie van kinderen die in gewapende conflicten zijn opgegroeid. Ook hier lag de nadruk op toegang tot onderwijs voor kinderen en de ontwikkeling van hun vaardigheden. Dit rapport heeft beleid van onder andere nationale regeringen, de VN en internationale NGOs veranderd en derhalve enorme maatschappelijke impact gehad.

Machel is dus op allerhande vlakken betrokken geweest bij de ontwikkeling van kinderrechten. Bovenstaande is enkel het topje van de ijsberg: een kleine opsomming aan prestaties, terwijl de kinderrechtenactiviste enorme aantallen kinderlevens heeft veranderd. Ondanks dat Machel al meerdere prijzen in de wacht heeft gesleept en al vaker is gelauwerd, is het niet meer dan rechtvaardig dat haar levenswerk ook met een eredoctoraat aan de Universiteit Leiden wordt beloond.

[1] https://www.unicef.org/mozambique/en/child-marriage-mozambique.

[2] https://clubofmozambique.com/news/premature-marriage-now-punishable-by-up-to-12-years-in-prison-mozambique-136935/.

[3] Graca Machel, The Impact of Armed Conflict on Children, 1996.