Het is honderd jaren geleden. De overgebleven beelden en het bijbehorend taalgebruik laten zien hoe lang geleden dat is. Op 19 maart 1921 opende Zijne Excellentie jonkheer Mr. H.A. van Karnebeek, Minister van Buitenlandse Zaken (aldus de uitnodigingskaart), een grote Zuid-Afrika Tentoonstelling in het Amsterdamse Paleis voor Volksvlijt aan het Frederiksplein. Zelfs prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin en zijn gemalin koningin Wilhelmina vereerden die tentoonstelling met een bezichtiging. Een foto van prins Hendrik te midden van de heren organisatoren staat hierbij, de aankomst van het bezoek van Hare Majesteit werd gefilmd voor het bioscoop-journaal als onderdeel van haar bezoek aan Amsterdam. Men kan het nog steeds digitaal bekijken via filmhuis Eye. 

De Zuid-Afrika Tentoonstelling bood een kennismaking met de toenmalige Unie van Zuid-Afrika, een zelfbesturend deel van de Britse Commonwealth, kort na de Eerste Wereldoorlog. De Zuid-Afrikaanse handelscommissaris te Londen had allerlei Zuid-Afrikaanse bedrijven en producten bijeengebracht om twee tentoonstellingszalen te vullen van het Paleis voor Volksvlijt (dat toen de functies vervulde die nu de RAI heeft). Scheepvaartlijnen, banken en handelshuizen stalden er hun diensten en spullen uit. Onder meer de Commissie voor de Nederlands-Zuid-Afrikaanse Handel en andere officiële instanties hadden zich ervoor ingezet, vandaar dat de minister van Buitenlandse Zaken de opening verrichtte. 

Naast de productie van landbouw en fabrieken toonde de tentoonstelling ook voortbrengselen van de cultuur van Zuid-Afrika, van het Afrikaner volk dat is. Deze afdeling was ingericht door de Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV) als een eerbetoon voor haar 40-jarig bestaan. Zij was in 1881 opgericht als nationale koepel voor de vele lokale pro-Boer comités die waren ontstaan toen de Transvaalse Afrikaners in 1880-1881 met succes de Britse bezetting wegjoegen en hun zelfstandigheid terugnamen. In de tweede vrijheidsoorlog tegen Engeland, 1899-1902, had de NZAV de massale Nederlandse steun aan de Boeren in Zuid-Afrika gestimuleerd en gecoördineerd. Zij had informatie en propaganda verspreid, ballingen opgevangen in het Afrikaans Tehuis in Amsterdam of elders geholpen, met name ook de krijgsgevangenen en de vrouwen in ‘beschermings’-kampen, financieel mogelijk gemaakt door giften uit heel Nederland. Ook in 1921 vervulde de NZAV nog een rol in de betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika. Zij ondersteunde het Nederlands-Afrikaans onderwijs in Zuid-Afrika, de studie van Afrikaners aan de Nederlandse universiteiten en de emigratie van Nederlanders naar Zuid-Afrika.   

Er waren dan ook twee zalen van het Paleis voor Volksvlijt gewijd aan de geschiedenis en cultuur van de Afrikaners. Er waren allerlei museale objecten: oude kaarten, documenten en foto’s, Van Wouws beeldje van zittende Kruger, standbeelden van Boerengeneraals, een Mausergeweer en schilderijen van Frans Oerder. Dit historisch materiaal was geleend van openbare instellingen (de Koninklijke Bibliotheek, het Nationaal Archief, de NZAV), maar ook van particulieren. Van de oud-Staatssecretaris en Gezant van Transvaal, Dr. W.J. Leyds bijvoorbeeld. Hij leende ook schilderijen uit, geschilderd door Frans Oerder, evenals mw. Middelberg, de weduwe van de directeur van de Transvaalse spoorwegen, de NZASM; de in totaal acht Oerders werden voor f 6.000 verzekerd, leert het archief in het Zuid-Afrikahuis. 

De beide zalen van de ‘culturele afdeeling’ toonden niet alleen historische documenten, voorwerpen en schilderijen, maar ook voorbeelden van de eigentijdse Afrikaner cultuur. Zuid-Afrikaanse uitgevers verkochten er hun boeken: verzenbundels, romans, geschiedenis. Er waren beeldhouwwerken te koop en enkele tientallen schilderijen van de bekende schilderessen Ruth Prowse, Nita Spilhaus, Florence Zerffi en van de schilder Hugo Naudé. De prijzen van hun werk zullen hedendaagse kopers doen watertanden, hoewel die ook naar toenmalige opvattingen niet echt goedkoop waren. Olieverfschilderijen van Ruth Prowse (‘Dokke Kaapstad’ en ‘Koebergweg Uitspan’) kostten f 120 respectievelijk f 150, Zerffi vroeg f 185 voor ‘Berge Karroo’ en f 150 voor ‘Slamse Buurt’ en ‘Wingerd Wellington’, de ‘Vismarkt in Hermanus’ kostte slechts f 140. Het duurste schilderij was ‘Lente in die Karroo’ van Naudé, het kostte f 200, zijn ‘Zanzibar’ f 150. Wie minder geld wilde uitgeven kon wel een Nita Spilhaus voor f 35 tot f 65 kopen of f 20 voor een linodruk van Zerffi. De Excess Insurance Company Ltd verzekerde beide zalen samen, voor de duur van de drie weken van de tentoonstelling dag en nacht bewaakt, voor f 50.000. Inclusief de aankleding (‘stoffeering’) van beide zalen.

Halverwege de tentoonstellingstijd, op zaterdag 2 april, vierde de NZAV het veertigjarig feest. Het begon met een feestelijke jaarvergadering, om 2 uur ’s middags, voor leden en genodigden, in de Tuinzaal van het Paleis voor Volksvlijt.  Voorzitter prof. J.W. Pont opende met een feestrede en daarna sprak Prof.dr J. de Louter, een van de oprichters van de NZAV (afgedrukt in Hollandsch Zuid-Afrika, 15 mei 1921, bladzijde 2-8). Daarna maakte men een rondgang door de tentoonstellingszalen, gevolgd door een ‘vertooning van Rolprenten met voorstellingen van Landschappen, Landbouwkundige en andere Bedrijven in Zuid-Afrika’ en van ‘De voortrekkers’, de eerste, succesrijke Zuid-Afrikaanse film (1916), door de NZAV in Nederland geïntroduceerd. Om 6 uur was er een Feestmaal ‘in de versierde ruimte op de tweede verdieping van het Paleis voor Volksvlijt’ – ‘toegankelijk voor genoodigden’.

Om half negen ’s avonds waren alle NZAV-leden weer welkom in de Bioscoopzaal voor een Feestelijke Bijeenkomst, geopend door een koor met het Boerenlied van A. Marlow (Mijn land, mijn land, mijn vaderland!) en een openingswoord van de voorzitter, waarop de avond gevuld was met koorzang (solisten waren de dames Uhlig en M. Blooker en de bariton Herm. Mulder), liederen gezongen door Emiel Hullebroeck en voordrachten van Afrikaanse gedichten door J. Modest Lauwerijs. Het programma geeft de tekst van de liederen en gedichten, allemaal Afrikaanse poezië.   

Dat ‘Boerenlied’ is nu geheel vergeten, evenals de dichter Anton Marlow, een pseudoniem van de toen tamelijk bekende musicus, componist en uitgever van muziek A.A. Noske (1873-1945), de vader van de beter herinnerde Frits en Willem Noske. Dirigent Mulder doceerde aan het Amsterdamse Conservatorium en dirigeerde het Toonkunst koor in Bussum (de woonplaats van NZAV-voorzitter prof. J.W. Pont!), de zanger Herman Mulder en de dames Uhlig en Blooker hadden toen een goede naam.