Onderzoeksreis in Zuid-Afrika en afronding van het boek Friese weiden en Zuid-Afrikaanse beesboerderyen 

De stichting Friese Weiden en Zuid-Afrikaanse Beesboerderyen is een initiatief van schrijver, journalist en onderzoeker Froukje Santing. De doelstelling van de stichting is tweeledig: 1. Voorkomen dat een stukje vergeten Friese plattelandshistorie: de export van het Friese fokvee en de trek van Friese melkknechten naar Zuid-Afrika aan het begin van de twintigste eeuw, voor altijd tussen de naden van de geschiedenis wegglipt. 2. Verder onderzoek mogelijk maken en het materiaal ontsluiten voor een breed publiek. Een van de manieren om dat te realiseren is een boek. Het onderzoek daarvoor in Nederland (met de nadruk op Friesland) is zo goed als afgerond. In het najaar staat een afsluitende onderzoeksreis naar Zuid-Afrika op het programma. Het is belangrijk dat Froukje Santing ook daar in de voetsporen kan treden van haar pake Gerben Heslinga (1883-1942), een van de melkknechten die aan het begin van de vorig eeuw op een beesboerdery in Zuid-Afrika gingen werken. In archieven, op universiteiten en op beesboerderyen wil ze meer te weten komen over de ontwikkeling van het Friese fokvee in Zuid-Afrika en de rol van Friese melkknechten. Om de onderzoeksreis en de verdere afronding van het boek mogelijk te maken, doet het bestuur van de stichting langs deze weg een vriendelijk beroep op iedereen die het project interessant vindt en een warm hart toedraagt. 

Het boek met de gelijknamige werktitel: Friese Weiden en Zuid-Afrikaanse Beesboerderyen, wordt uitgegeven bij Uitgeverij Orlando. Daar verscheen ook de roman MERAL van Froukje Santing.  

Hoe is dit project ontstaan?                

Froukje Santing: ´In het Fries Museum in Leeuwarden bezocht ik enkele jaren geleden de tentoonstelling Ferhaal fan Fryslân: honderd verrassende objecten en documenten uit de eigen collectie die elk een deel van de geschiedenis van de provincie belichten. Bij het lezen van de brieven van Friezen die naar de Verenigde Staten en Canada waren geëmigreerd, joeg een onzichtbare hand mij terug naar de zolder van mijn beppe Janke op de Dille in Oosterwierum. In mijn kinderjaren had ik daar menig uurtje doorgebracht en er ooit een boek – zo’n ingebonden exemplaar met een kaft van groen linnen – gevonden, met op het schutblad een tekst in kroontjespenletters: Boerenoorlog 1903. Een herinnering die een half leven later in het Fries Museum in Leeuwarden plotsklaps weer tot leven kwam. Was pake Gerben daadwerkelijk naar Zuid-Afrika gereisd? Niet als soldaat, maar misschien als landverhuizer? Ontvluchtte hij, net als vele andere Friezen in die tijd, de armoede in het heitelân? Maar waarom waren er in het Fries Museum en elders dan geen brieven gearchiveerd van Friese emigranten die naar Zuid-Afrika waren vertrokken? Wees de krabbel in dat boek op de zolder van beppe Janke mogelijk op een ander historisch feit?´

Twee vergeten verhalen

´Naarmate ik me meer verdiepte in de plattelandshistorie aan het begin van de twintigste eeuw van de Greidhoeke, het weidegebied van Friesland, besefte ik dat ik twee vergeten verhalen op het spoor was gekomen: dat van mijn pake Gerben, een melkknecht die vermoedelijk met een contract op zak vanuit de Greidhoeke voor werk naar Zuid-Afrika was vertrokken én dat van het Friese fokvee dat al vanaf 1880 de oversteek naar Zuid-Afrika maakte. De export kreeg na afloop van de Boerenoorlog (1899-1902) een extra impuls. De toenmalige Hollandsche Maatschappij van Landbouw initieerde hulpzendingen met jongvee naar ZuidAfrika. Friesland speelde een belangrijke rol in die veetransporten. De derde hulpzending eind 1905, waarmee ook jongvee voor de verkoop in Zuid-Afrika werd meegezonden, werd geleid door Reinder Schaap, een van de zonen van Hoite Schaap, eigenaar van het vee-exportbedrijf Schaap (toen gevestigd in Deersum, nu in Dronrijp). Zijn vader had hem mede op reis gestuurd om de markt voor het Friese fokvee daar te verkennen. Het dagboek dat Reinder Schaap gedurende die reis bijhield, ligt in het Nationaal Archief in Den Haag.´

´Het Friese fokvee had zich nooit zo sterk in Zuid-Afrika had kunnen ontwikkelen als Friese melkknechten als mijn pake Gerben in het begin van de twintigste eeuw niet bereid waren geweest om hun kennis en ervaring op Zuid-Afrikaanse beesboerderyen te delen met de boerenknechten aldaar.´

De aard en methode van het onderzoek

Froukje Santing: ´De aard en methode van mijn onderzoek naar de export van het Friese fokvee en de trek van Friese melkknechten naar Zuid-Afrika aan het begin van de twintigste eeuw laat zich het beste typeren als signalerende en verhalende onderzoeksjournalistiek. Onderzoek zowel in kwantitatieve zin (veel tijd steken in bronnen opsporen en raadplegen) als in kwalitatieve zin (scherpe vragen formuleren, nieuwe benaderingen uitwerken, tal van mensen spreken en de verbinding maken tussen de Friese weiden en de Zuid-Afrikaanse beesboerderyen toen en nu, door terug te gaan naar relevante plekken in Nederland en in Zuid-Afrika). In die journalistieke aanpak staat – niet zelden in tegenstelling tot wetenschappelijk historisch onderzoek – niet zozeer de vraag centraal hóe iets is gebeurd, maar meer waaróm iets is gegaan zoals het is gegaan. Geschiedenis gaat in negen van de tien gevallen over mensen.´

Crowdfunding

Het Nederlandse en met name Friese deel van het onderzoek is zo goed als afgerond. In het late najaar staat de hierboven beschreven onderzoeksreis naar Zuid-Afrika op het programma, evenals het schrijfproces erna. Tot nu toe heeft Santing haar onderzoekswerk zelf gefinancierd, maar de bodem van haar middelen komt in zicht. Door de hybride opzet van het boek zijn we er vooralsnog nog niet in geslaagd fondsen voor dit project binnen te halen. Om haar onderzoek in Zuid-Afrika en het schrijfproces daarna toch mogelijk te maken, vraagt het bestuur van de Stichting Friese Weiden en Zuid-Afrikaanse Beesboerderyen je om een gift (en mogelijk die van anderen in je netwerk – stuur dit document svp breed door). De stichting heeft een ANBI-status.     

Mailinglijst en nadere informatie

We zouden het zeer op prijs stellen als je een mail stuurt naar emailadres  frieseweidenenbeesboerderyen@gmail.com, zodat we je op de hoogte kunnen stellen van de uitkomst van deze crowdfundingsactie. Als Froukje Santing terug is uit Zuid-Afrika deelt ze haar ervaringen ook graag met jou. Tevens berichten we je over de publicatiedatum en de feestelijke lancering van het boek, waarvoor je natuurlijk een uitnodiging ontvangt. Over de plannen erna kun je alvast het volgende lezen op onze website.

Dank voor de financiële ondersteuning voor dit prachtige initiatief om een stukje Friese agrarische geschiedenis bloot te leggen. We houden graag contact.