Twintig jaar reisfotografie van de puurste kust van het Zuid-Afrika

De armste gebieden van Zuid-Afrika zijn de voormalige Bantoestans of zogenaamde thuislanden*. Geërodeerde heuvels, weinig infrastructuur, tekort aan alle primaire levensbehoeften, overbevolking, woekerende Aids- en corona-epidemieën, armoede en werkeloosheid. De Transkei, het grootste thuisland, herbergt echter ook een wonderschone kuststrook, de zogenaamde Wildcoast. Een plek waar ik als fotograaf, cultuur- en natuurliefhebber elk jaar als een magneet heen getrokken word.

Onder Nederlanders is Zuid-Afrika één van de populairste ‘ver-weg-bestemmingen’. Elk jaar reizen er duizenden landgenoten naar toe om er een safari in het Kruger National Park te maken, de Tafelberg te beklimmen, wijn te consumeren en langs de Garden Route te rijden. Nou ja, ik hoef de vrienden van het Zuid-Afrikahuis dat natuurlijk niet uit te leggen.

Steevast worden de arme voormalige thuislanden (regio’s waar tijdens het Apartheidsregime zwarte Zuid-Afrikanen werden gedwongen te wonen en witte Zuid-Afrikanen ontmoedigd) door het massatoerisme overgeslagen. En nog altijd zijn deze gebieden onderontwikkeld, zowel op economisch als op toeristisch vlak. En juist in deze zeer bijzondere tribale uithoek van het land is Nobelprijswinnaar en voormalig president Nelson Mandela geboren en ligt hij begraven. Ik heb zijn graf trachten te bezoeken, maar daarover later meer.

Tijdens mijn studie Journalistiek in Utrecht (met Merei Dekker (SBS) en tegenwoordig Afrika-correspondent- Elles van Gelder (o.a. NOS en NRC)) deed ik in het jaar 2000 een uitwisseling met de Rhodes University in Grahamstown, Zuid-Afrika, waar ik fotojournalistiek studeerde. Via via kwam ik toen voor het eerst in de Transkei en aan de ruige kust, de Wildcoast genaamd. Ik was op slag verliefd op haar inwoners en de natuur. Ik ben er als reisfotograaf en reisjournalist door de jaren heen veel geweest en heb er regelmatig over gepubliceerd, onder andere met Van Gelder en Howard Drakes. Ik heb het zien veranderen met de komst van waterleidingen en de eerste elektriciteitspalen, met de komst van schooltjes en ziekenhuizen. En ook zag ik het toerisme toenemen. De eerste hostels voor backpackers ontsproten, er ontstonden plekken voor ecotoerisme, en niet veel later kwamen er meer en meer resorts. Dat alles heb ik vastgelegd.

Ook spraken mij de verhalen aan van de witte pioniers die soms echt het verschil maakten door hun know-how te delen en banen te creëren. Wat mij opviel en opvalt is dat deze regio nog altijd een beetje gevreesd wordt door het merendeel van de witte Zuid-Afrikanen. Ze lijken angstig door de lugubere verhalen van gewelddadige roofmoorden en de slechte staat van de wegen, of zijn simpelweg niet op de hoogte. Sommige zijn geïntimideerd door de tribale Xhosa cultuur. Gelukkig zijn er bruggenbouwers die kleurenblind zijn en voor de innerlijke mens gaan. Ik ben er verschillende tegengekomen. Sommigen raakten gedesillusioneerd door corruptie en tegenwerking, werden gewantrouwd door de locals en kwamen berooid terug. Maar ik ontmoette ook anderen die samenwerkten en de verantwoordelijkheden en successen deelden.

Ik raakte met bewoners in contact, volgde ze door de jaren heen. Zo kon ik van dichtbij elementen uit de Xhosa cultuur ervaren. Zoals de Abakwetha’s, jongens van de Xhosa stam die tijdens het manwordingsritueel worden besneden en zich wekenlang in afzondering houden. Een controversieel onderwerp omdat er jaarlijks jongens sterven of verminkt worden door infecties. Ik heb ze veelvuldig gefotografeerd en ben benieuwd of ze van plan zijn in de toekomst hun zoontjes te laten besnijden op deze traditionele wijze. En dan de Xhosa vrouwen en meisjes, altijd in de weer met allerhande werk. Het lijkt wel alsof zij al het werk verrichten. Hoe is het met de emancipatie gesteld?

En wat te denken van Dave, de witte idyllische ondernemer. Hij zette een goedlopende eco-lodge op met kennis over marketing, westerse toeristen, en de witte stedeling, gerund en ‘owned’ door de lokale bevolking waar vooral de mama’s een flinke vinger in de pap hebben. Hoe is het met hem vergaan?

Maar ook Chris Ntombemhlophe Reid, de excentrieke eerste witte Sangoma van Pondoland. Deze traditioneel genezer die als een aan lager wal geraakte tophovenier diep in Pondoland zijn roeping kreeg en er nooit meer wegging. Hij leidde mensen op tot Sangoma en was een gerespecteerd man. Wat is er met Chris gebeurd?

Mijn idee was om deze mensen op te zoeken tijdens mijn laatste reis in december 2021. Wat is er in hun leven in de tussentijd veranderd? Zo wil ik een beeld krijgen van hoe dit deel van de voormalige Transkei is veranderd. Corona maakte het er niet makkelijker op. Ik wil nog steeds mijn tentoonstelling ‘Transkei in Transitie’ ook in de Transkei, alsmede in Grahamstown bij de Rhodes University, exposeren. Daaraan gekoppeld is een voorstel om een studietraject op te zetten voor Zuid-Afrikaanse mediastudenten in de Transkei. Een culturele uitwisseling dus. Maar dat is voor later.

Om erachter te komen of ik de modellen van weleer heb weten te vinden en wat er van hen geworden is moet je wachten op het tweede deel van dit verhaal dat over een maand verschijnt. Of kom op maandag, dinsdag of donderdag een kijkje nemen op de expositie in het Zuid-Afrikahuis.

Voor meer informatie: www.tomvanderleij.com

* Volgens de Zuid-Afrikaanse autoriteiten van het Apartheidsregime waren de thuislanden bedoeld om de zwarte bevolking een grote mate van zelfbeschikking te geven en er ook voor te zorgen dat hun cultuur bewaard bleef, maar in werkelijkheid werden zij gecreëerd om meer controle uit te oefenen, hun bevolking uit te sluiten van de Zuid-Afrikaanse politiek en controle over de economisch en strategisch belangrijkste gebieden voor de blanke minderheid te verzekeren.

Mede mogelijk gemaakt door: www.cultuurexplosie.nu & www.decooperatie.org